Wat hebben jullie de afgelopen jaren gedaan om droogte te voorkomen?

• Sinds 2015 werken het Rijk, alle overheden en gebruikers van zoet water samen om Nederland weerbaar te maken tegen zoetwatertekort.
• Doel is dat Nederland in 2050 weerbaar is.
• Tussen 2015 en 2021 hebben Rijkswaterstaat en andere waterbeheerders 61 maatregelen in gang gezet, waarvan er 37 zijn gerealiseerd. Hier is in totaal 400 miljoen voor uitgetrokken.
  • Ik kan niet alle maatregelen gaan doornemen, maar ze staan allemaal in de jaarlijkse Voortgangsrapportage van het Deltaprogramma Zoetwater.
  • Waterbeheerders hebben bijvoorbeeld maatregelen genomen om grondwater in de winterperiode zoveel mogelijk aan te vullen. Ook is een handleiding verdringingsreeks oppervlaktewater opgesteld.
  • We zijn bijvoorbeeld nog bezig met het vergroten van de zoetwater buffer in het IJsselmeer: we zorgen dat hier 400 miljard liter water extra beschikbaar komt.
  • We hebben ook van de droogte in 2018 geleerd. We hebben namelijk gekeken wat kon worden verbeterd, zoals het verduidelijken van de regionale verdringingsreeksen.
• In de periode 2022 – 2027 verdubbelen we de investeringen tot 800 miljoen.

 

Hoezo is er dan nu weer sprake van droogte?

• Het herinrichten van Nederland kost tijd. Het is nu te vroeg om de vruchten te kunnen plukken van de structurele maatregelen die we hebben genomen sinds 2015 en 2018.
• We zijn volledig ingericht op het klimaat uit het verleden, dus op het afvoeren van water.
• Het klimaat is veranderd, dus moet de inrichting ook veranderen. We krijgen nu namelijk te maken met langere periodes van droogte, laagwater in rivieren, meer verzilting en meer extreme buien.
• We hebben dus goede stappen gezet, maar we zijn er nog niet.
• Daarnaast: droogte is een natuurlijk fenomeen. Er zijn grenzen aan de maakbaarheid van het watersysteem, waardoor droogteschade niet altijd en overal te voorkomen is.

 

Hadden jullie meer kunnen doen?

• Rijkswaterstaat en de andere waterbeheerders zijn hard bezig om allerlei operationele maatregelen te nemen. Dat doen we zo snel mogelijk en steeds met de laatste inzichten van de laatste droogtemonitor.
• We kunnen geen regen maken, maar we kunnen water wel beter vasthouden.  Dankzij inspanningen van watergebruikers zijn de regionale effecten van de droogte tot nu toe minder heftig dan in 2018.
• We blijven leren: met de kennis van nu, weten we dat we bijvoorbeeld het IJsselmeer nog eerder hadden kunnen laten vullen.

 

Vorig jaar kampte NL met overstromingen, nu weer met droogte, hoe klimaatadaptief/klimaatbestendig zijn we in Nederland?

• We zijn ingericht op het klimaat uit het verleden, dus op het afvoeren van water.
• Het klimaat is veranderd, dus moet de inrichting ook veranderen. We krijgen nu namelijk te maken met langere periodes van droogte, laagwater in rivieren, meer verzilting en meer extreme buien.
• We hebben dus goede stappen gezet, maar we zijn er nog niet.
• Het klimaat verandert ook sneller dan we konden voorzien. We maken nu al mee wat we na 2030 hadden verwacht.
• De regen in Limburg in juli 2021 was buitengewoon: onze infrastructuur en steden waren niet ingericht voor zo’n natuurfenomeen.
• De droogte, met name de lage Rijn-afvoer van dit jaar zijn ook extremen die 1 keer in de 20 jaar zich zouden voordoen. Maar we hebben in vijf jaar tijd al met drie droge jaren te maken gehad.

 

Wat verandert er nu precies met deze opschaling van niveau 1 naar niveau 2?

• Deze opschaling laat zien dat er sprake is van een feitelijk watertekort in heel Nederland.
• Die situatie vraagt om besluiten die over regio’s, watersysteemfuncties en belanghebbenden heen gaan & die bestuurlijk goed moeten worden afgestemd.
• Daarom wordt het MTW in werking gesteld.
• Het MTW bestaat uit Rijkswaterstaat, waterschappen, drinkwaterbedrijven, provincies en betrokken ministeries LNV, EZK en IenW.
• Zij bereiden nationale en bovenregionale maatregelen voor.
• Op dit moment zijn die maatregelen nog niet nodig, maar dit zou de komende weken wel het geval kunnen zijn.

 

Aan welke toekomstige maatregelen denkt u dan en wat zijn daarvan de gevolgen?

• Het LCW volgt de ontwikkelingen nauwgezet en komt wekelijks bijeen om het waterbeeld te delen en adviezen voor het MTW op te stellen voor nodige maatregelen. Hierbij wordt gehandeld volgens de verdringingsreeks.

U kunt denken aan:

• Wateraanvoer:
  • Pompinstallaties verder uitbreiden (door waterschappen, bv bij Muiden)

• Zoutindringing tegengaan

• Extra water doorvoeren over stuw Hagestein;
• Verdere schutbeperkingen bij bv. de Afsluitdijk, IJmuiden, Farmsum en ook regionale sluizen
• Water uit Amsterdam-Rijnkanaal niet bij natuurgebieden laten komen komt door sluizen richting Vechtboezem en Amstelboezem in te zetten
• Waterlopen afsluiten waar zout binnendringt (bv. Muidertrekvaart, Leidschetrekvaart)

• Gebruiksbeperkingen uitbreiden:

• Beregeningsverboden uitbreiden
• Onttrekkingen uit rijkswater verbieden

• Communicatie:

• Goed informatie verschaffen aan stakeholders, over de situatie en de verwachtingen, zodat zij weten waar ze aan toe zijn.

• Overig:

• In droogvallende beken vissen overzetten.

Wat is de rol van de minister bij niveau 2?

• Bij opschaling naar niveau 2 ligt de coördinerende taak op hoogambtelijk niveau in het MTW, dat ik zelf voorzit.
• In het MTW zijn de betrokken ministeries (LNV, IenW, EZK), waterschappen, provincies en de drinkwaterbedrijven vertegenwoordigd.
• De minister informeert de Tweede Kamer, hetgeen vandaag ook is gebeurd.
• Bij een volgende opschaling en/of vergaande beheersmaatregelen, komt het zwaartepunt van de besluitvorming op politiek niveau te liggen. De minister heeft daar een belangrijke rol in, samen met andere betrokken bewindspersonen die daarover dan gezamenlijk overleg voeren in de Ministeriële Commissie Crisisbeheersing.

 

Zijn de maatregelen van het MTW afdwingbaar? Hoezo niet?

• Het MTW geeft aan wat volgens hen de beste maatregelen zijn voor het hele land.
• Uiteindelijk beslissen de waterbeheerders of de maatregelen worden uitgevoerd.
• (Dit i.v.m. dat de meeste waterbeheerders democratisch zijn gekozen, die worden niet overruled door het MTW. Wel wegen zij de adviezen van de MTW zeer zwaar.)

 

Gaat “Den Haag” nu bepalen welke boer waar minder mag sproeien?

• Nee, het MTW geeft aan wat volgens hen de beste maatregelen zijn voor het hele land.
• Uiteindelijk beslissen de waterbeheerders of de maatregelen worden uitgevoerd.
• (Dit i.v.m. dat de meeste waterbeheerders democratisch zijn gekozen, die worden niet overruled door het MTW. Wel wegen zij de adviezen van de MTW zeer zwaar.)

 

Hoe wordt er gehandhaafd op de maatregelen en door wie?

• De waterbeheerders handhaven op de door hen opgelegde maatregelen in hun beheersgebied.
• Ze controleren bijvoorbeeld of boeren zich houden aan een onttrekkingsverbod.

 

Krijgen boeren die zich hieraan niet houden een boete?

• Dat bepaalt de waterbeheerder. Dit is afhankelijk van de soort en mate van overtreding.

 

 

Wat gaat er mis als we niet opschalen naar niveau 2?

• Door nu op te schalen naar niveau 2, kunnen we wanneer dat nodig is sneller maatregelen nemen die de grenzen van waterschappen overschrijden.
• Zo kan sneller worden gekeken hoe waterschappen elkaar kunnen helpen bij regionale watertekorten.

 

Waarom komen er niet meer dwingende maatregelen?

• Op dit moment zijn die nog niet nodig. Er is nog voldoende water beschikbaar om zonder dwingende maatregelen te werken.
• Als het watertekort nijpender wordt, zullen we verder opschalen. Dat is op korte termijn zeker niet het geval.

 

Wanneer wel?

• Onze modellen kunnen twee weken vooruitkijken. Daarna wordt het meer schatten dan meten.
• We blijven continue twee weken vooruitkijken, dus we zien het ruim op tijd aankomen.

Gaat de overheid boeren en tuinders compenseren voor de schade door droogte?

• Boeren en tuinders kunnen zich verzekeren tegen extreem weer via de Brede Weersverzekering.
• Deelname aan deze verzekering wordt gestimuleerd door de overheid.
• Droogte is daarmee een te verzekeren bedrijfsrisico; de overheid stelt hier geen compensatie voor beschikbaar.
• Wel kan een agrariër schade lopen als het grondwaterpeil te laag wordt. Als dit bewezen te weten valt aan grondwateronttrekking door een drinkwaterbedrijf, kan de agrariër om een schadevergoeding bij het drinkwaterbedrijf vragen.

 

Waarom wordt droogte niet gezien als een ramp? Dan zijn er toch wel mogelijkheden voor compensatie?

• De Wet tegemoetkoming schade bij rampen (Wts) bevat een aantal criteria die op een situatie van toepassing moeten zijn, voordat de Wts bij koninklijk besluit van toepassing kan worden verklaard.
• Er moet sprake zijn van een ramp die van ten minste vergelijkbare orde is als een overstroming door zoet water of een aardbeving. Desalniettemin kunnen onder de Wts geen schadetegemoetkomingen gedaan worden voor verzekerbare risico’s.

 

Gelden er andere regels voor kapitaalintensieve gewassen?

• Voor kapitaalintensieve gewassen kan, maar alleen indien de hoeveelheid beschikbaar oppervlaktewater daarvoor toereikend is, een uitzondering gemaakt worden bij een algemeen beregeningsverbod voor gewassen.
• De waterbeheerder (Rijkswaterstaat voor rijkswateren, waterschappen voor de overige wateren) neemt daarover besluiten.

 

Wat zijn kapitaalintensieve gewassen?

• Kapitaalintensieve gewassen zijn gewassen met een hoge waarde per hectare, bijvoorbeeld bollen, tuinbouw, fruit- en boomteelt.
• De waarde ervan kan oplopen tot vele tienduizenden euro's per hectare.
• Bij traditionele akkerbouwproducten als graan, aardappelen en suikerbieten is dat een stuk minder.

 

Mogen boeren hun land besproeien?

• De regels over het gebruik van water voor land- en akkerbouw verschillen per regio.
• Dit komt omdat de waterschappen en de provincies hierover gaan.

 

Tot wanneer kunnen schepen blijven varen?

• Op dit moment is scheepvaartverkeer op veel plekken al beperkt.
• Het ligt aan de rivier tot wanneer schepen kunnen blijven varen. Het ligt natuurlijk ook aan de zwaarte en grootte van het schip.
• Neem bijvoorbeeld de Waal: bij een waterdiepte van 1,70 cm op de Waal kan er nog gevaren worden met ca. 60 cm laadvermogen; ongeveer 550 tot 600 ton. Dit hangt af van het ‘eigen gewicht’ van de schepen.
• Nu is de minst gepeilde diepte 2.00 meter op de Waal.
• De grote brede 135 m-schepen zijn al snel te zwaar; klasse Va en klasse IV kunnen echter nog lang doorvaren.
• De lege inzinking van deze schepen ligt rond 90 cm, dus in theorie kunnen die blijven varen tot een waterstand van ca 1,20 cm.

 

Welke goederenstromen krijgen voorrang als het scheepvaartverkeer beperkt moet worden?

• Op dit moment is scheepvaartverkeer al beperkt.
• Het is in eerste instantie aan de markt om de gevolgen op te vangen. Zo kan een schip twee keer moeten varen om dezelfde lading te vervoeren, of een verlader kan ervoor kiezen om een ander transportmiddel in te zetten.
• Onder extreme omstandigheden is het mogelijk om bepaalde goederen met voorrang te laten vervoeren.
• Dat is een politiek besluit, vergelijkbaar met bepaalde luchttransporten in de covid-periode.

 

Hoe erg is de droogte nu voor schepen, wordt het nog erger en houdt het lang aan?

• Op dit moment ligt de afvoer van de Rijn bij Lobith rond 850 m3/s. De langtermijnvoorspellingen hinten op een afvoer van ca. 730 m3/s over twee weken. Mogelijk is dat op langere termijn nog minder.
• Op dit moment is de minst gepeilde diepte op de Bovenrijn en Waal tussen 200 cm en 230 cm. Deze daalt naar ca. 170 cm bij een afvoer rond 700 m3/s. Op de IJssel daalt de waterdiepte van ca. 170 cm nu naar ongeveer 150 cm.
• Het scheepvaartverkeer vindt ondervindt dus op heel veel plekken al hinder. We zien nog geen signalen dat dit in de komende twee weken wordt verbeterd.

 

Wordt er geprioriteerd tussen vaarwegen bij droogte?

• Er wordt getracht om alle vaarwegen zo lang mogelijk bevaarbaar te houden. Op gestuwde rivieren met sluizen, zoals de Maas en de Nederrijn, zal het nodig worden om schutbeperkingen in te stellen, zodat zo min mogelijk water verloren gaat.
• Als er ondieptes zijn die kunnen worden weggebaggerd, zodat bepaalde havens bereikbaar blijven, dan doen we dat. Maar aan de steeds lagere afvoeren op de rivieren kunnen we helaas niets veranderen.

 

Wanneer is de situatie weer genormaliseerd?

• Volgens de huidige verwachtingen houdt de droogte aan.
• Zeker de komende twee weken blijft het droog en we zien de periode erna nog geen verbetering in de weermodellen.
• Maar zelfs als het dan hard gaat regenen in Duitsland, dan duurt het nog enkele maanden, voordat de afvoeren weer op het redelijk normale niveau van meer dan 1.500 m3/s komen.

 

Hoe is het met de sluis in Weurt?

• Door onderhoud is de Westkolk van sluis Weurt niet toegankelijk en moet alle scheepvaartverkeer door de Oostkolk.
• Die Oostkolk kent een diepgangsbeperking bij laag water in de Waal (bij een stand lager dan 7,2 m boven NAP en dat is 50% van de tijd het geval).
• Daarmee is de Oostkolk minder toegankelijk en kunnen schepen bij lagere waterstanden minder lading meenemen.
• Die beperking wordt veroorzaakt door de voortschrijdende bodemerosie.
• Wanneer vervolgens de waterstand lager wordt dan 5 meter boven NAP, moet de Oostkolk zelfs worden gestremd. De sluisdeuren hebben dan onvoldoende drijfvermogen waardoor hun gewicht teveel druk zet op de assen en wielen waarop ze bewegen.
• Dat laatste is nu helaas het geval, waardoor het gehele sluiscomplex gestremd is.

De natuur wordt ook geraakt door droogte. Welke maatregelen neemt u om de natuur te beschermen?

• In gevallen van acute droogte kunnen we op korte termijn niet veel doen. Deze periodes vragen met name om goed waterbeheer vooraf.
• Bij watertekorten gaat de verdringingsreeks in werking, waarbij waterbeheerders dan prioriteit moeten geven aan de watervoorziening aan deze gebieden.
• Hiermee wordt onomkeerbare schade aan de natuur voorkomen. De kwetsbare natuurgebieden zitten namelijk in de hoogste categorie van de verdringingsreeks.

 

Neemt de biodiversiteit door droogte af?

• De droogte heeft effecten op de natuur. Zo kunnen vissen en andere onderwatersoorten sterven wanneer beken droogvallen.
• Op zandgronden ondervinden flora en fauna schade door droogte.
• Veenbodems met hun karakteristieke biotopen breken snel af wanneer ze droogvallen; herstel daarvan duurt decennia zo niet eeuwen.
• En ook bomen, zoals eiken, hebben het zwaar bij een combinatie van verdroging en verzuring van de bodem.
• Deze effecten van droogte onderschrijven de inzet om de natuur op structurele wijze te versterken. Natuurbeleid geeft alleen niet van de ene op de andere dag resultaat. Daarom kijken we met andere stakeholders naar de lange termijn. 

 

In de natuur, zoals op de Veluwe, is het erg droog. Het grondwater ligt te laag, er valt geen regen en nu sterven planten en dieren. Waarom kan hier niks tegen worden gedaan?

• De hoge zandgronden zijn afhankelijk van regenwater, omdat aanvoer via rivieren daar niet mogelijk is.
• Daarom wordt gewerkt aan het verhogen van grondwaterstanden, het vasthouden van water, het meer divers maken van bossen (naaldbomen vervangen door loofbomen, omdat naaldbomen meer water nodig hebben) en het aanbrengen van bufferzones rond natuur.
• Op het moment dat het al erg droog is kunnen we er niet veel meer aan doen. We kunnen geen water maken.

 

Waterbeheerders laten regenwater – voor boeren – zo snel mogelijk doorlopen, daardoor ontstaat er bij droogte al snel problemen in de natuur. Moet dit niet anders?

• Dat is een afweging van de waterschappen en waterbeheerders in samenspraak met de gebruikers van de ruimte.
• Voor de natuur is het beter om (regen-) water zo lang mogelijk vast te houden.
• Ook de landbouwsector ziet dat belang steeds nadrukkelijker.
• Tegelijk willen we wateroverlast nog steeds voorkomen. Nederland is op zoek naar de nieuwe balans.

 

Het beregenen van gewassen door boeren zorgt er ook voor dat beken, sloten en stroompjes snel droog komen te staan. Daar leidt de natuur vervolgens onder. Waarom komt daar geen ander beleid voor?

• Daar maken de waterschappen beleid op.
• Zo mogen boeren hun gewassen alleen beregenen zolang er voldoende grond- en oppervlaktewater is.